Η φιλία των ανθρώπων

Δανάη Βλάσση - Δήμητρα Γραβάνη - Κων/να Αλατζάκη (Β΄1)

       Η γενική σημασία  της Φιλίας

    Έχετε ποτέ φανταστεί τη ζωή σας χωρίς κάποιο πρόσωπο με το οποίο να γελάτε, να περνάτε καλά, να αστειεύεστε, να μιλάτε για διάφορα θέματα, να κλαίτε με αυτό και να ακουμπάτε το κεφάλι σας στον ώμο του σε δύσκολες και όχι μόνο στιγμές;
    Αν αυτό ήταν ποτέ δυνατό να γίνει πραγματικότητα, η ζωή μας θα ήταν τόσο άδεια όσο τίποτα δεν υπήρξε ποτέ σε ολόκληρο τον κόσμο. Θα ήταν όπως μια Γη χωρίς νερό, τουτέστιν χωρίς κανένα σημάδι ζωής· χωρίς κανένα ζωντανό οργανισμό. Τότε, το χάος μπορεί να βασίλευε σε ολόκληρο το σύμπαν. Το νερό είναι κάτι που όλοι μας χρειαζόμαστε· κάτι το πολύ σημαντικό. Το ίδιο είναι και η φιλία.

     Δεν δημιουργούμε φίλους, όπως οι περισσότεροι από μας πιστεύουν. Τους κερδίζουμε. Οι φίλοι γεννιούνται, δε γίνονται. Είναι όπως οι άγγελοι, δοσμένοι από το Θεό να μας ακολουθούν σε όλη μας τη ζωή. Και πιο συγκεκριμένα, οι “αληθινοί” φίλοι.

     Ο καθένας έχει φίλους. Αλλά πραγματικούς, πιστούς, έμπιστους φίλους; Οι αληθινοί φίλοι είναι όπως τα διαμάντια, ανεκτίμητοι και σπάνιοι. Οι ψεύτικοι φίλοι είναι όπως τα φύλλα, που τα βρίσκουμε παντού. Αυτός είναι και ο λόγος που ένας πραγματικός φίλος είναι δύσκολο να βρεθεί, δύσκολο να χαθεί και αδύνατο να ξεχαστεί.

    Υπάρχει πολύ μεγάλη διαφορά και απόσταση όταν ονομάζουμε κάποιον “φίλο” και “καλύτερο” μας φίλο. Ο φίλος θα είναι εκεί για μας όταν τα πράγματα πάνε καλά… Αλλά ο πραγματικός μας φίλος θα είναι εκεί όταν τα πράγματα πάνε καλά, αλλά και όταν δύσκολες στιγμές έρχονται…

     Ένας πραγματικός φίλος δεν είναι αυτός που μόνο μας διασκεδάζει, αλλά κι αυτός που μας φροντίζει. Αυτός που θα είναι δίπλα μας όταν κλαίμε. Ο καθένας μπορεί να μας ακούσει. Οι φίλοι ακούνε προσεχτικά αυτά που έχουμε να τους πούμε. Αλλά ένας πραγματικός φίλος ακούει προσεχτικά κι όλα αυτά που δεν του λέμε.

     Όχι αυτά που λέγονται αλλά αυτά που δε χρειάστηκε ποτέ να ειπωθούν έχουν σημασία. Γιατί μόνο οι πραγματικοί φίλοι μπορούν να καθίσουν μαζί στη σιωπή και να καταλάβουν πως πραγματικά νιώθεις...ακόμα κι όταν προσπoιήσε πως είσαι καλά. 

      Η Φιλία στην πορεία της Ιστορίας

     ►  Η Φιλία σύμφωνα με φιλοσόφους

     Στον Όμηρο, άτομο ή συλλογική οντότητα, δημιουργό και φερέφωνο των επικών ποιημάτων, ανήκει η προώθηση του όρου φίλος (σύντροφος, αγαπημένος). Όρος με πολύ πλατιά έννοια αφού καταδεικνύει όντα ενωμένα με συναισθηματικό δεσμό (όχι πάντα σε βάση ισότητας) θεμελιωμένο στην αλληλοβοήθεια και την ασφάλεια, αλλά επίσης οικείους τόπους και αντικείμενα, ή ακόμη τα πιο πολύτιμα μέλη του σώματος. Φίλοι είναι πρώτα οι κοντινοί συγγενείς, ίδια λογίζονται και οι παντοτινοί σύντροφοι σαν τους θρυλικούς ήρωες Αχιλλέα και Πάτροκλο, Ορέστη και Πυλάδη, Αίαντα και Λυκοφώντα.

     Ο Σοφοκλής εκθειάζει την φιλία ως «ελεύθερο αίσθημα» και αναρωτιέται για την προτεραιότητα μεταξύ αγάπης του εαυτού και αγάπης του άλλου.

    Τα Ηθικά Νικομάχεια ορίζουν αρχικά τον φιλικό δεσμό ως «ενεργή και αμοιβαία ευμένεια» και διακρίνουν πολλά είδη ανάλογα με τους στόχους τους: χρησιμότητα, ευχαρίστηση, αρετή.

    Ο Αριστοτέλης  εκτιμά πως «τα αισθήματα αγάπης για τους φίλους μπορεί να προέρχονται από την φιλία για τον εαυτό». Ο ενάρετος άνθρωπος έχει τάση να εμμένει σε ότι είναι χωρίς να επιθυμεί να γίνει άλλος, αλλά καλλιεργεί επίσης την φιλία γιατί «ο φίλος είναι ένας άλλος εαυτός». Αντίστροφα, τα κακά όντα έχουν τάση να αποφεύγονται, «αναζητώντας την συντροφιά του άλλου μόνο για να βρουν λίγη λησμονιά».

     Ενώ οι περισσότεροι από τους προκατόχους του θεμελίωναν την αληθινή φιλία πάνω σε μια αρετή που αφορούσε ένα εκλεκτό κομμάτι των πολιτών, ο Επίκουρος, περισσότερο προσγειωμένος, έχει τάση να την κάνει προσβάσιμη στον μεγαλύτερο αριθμό, συνάρτηση μικρότερων απαιτήσεων. Από κάποια αποσπάσματα και από αποφθέγματα που μετέφεραν οι μαθητές του, αναδεικνύεται πως, χωρίς απολυτότητα, για αυτόν τον φιλόσοφο «η φιλία είναι το πιο πολύτιμο αγαθό που μας προσφέρει η σοφία για την ευτυχία της ζωής μας».

    ►  Γνωμικά για την φιλία

     Κρίνει φίλους ο καιρός, ως χρυσόν το πυρ (Μένανδρος 4ος αιών π.χ., Αρχαίος Έλληνας ποιητής)

    Eάν δ’ έχωμεν χρήμαθ’, έξομεν φίλους (Μένανδρος, 4ος αιών π.χ., Αρχαίος Έλληνας ποιητής)

    Ζην ουκ άξιος, ότω μηδείς εστι χρηστός φίλος (Δημόκριτος,470-370 π.χ., Αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος)

     Φιλίας μεν αρχή έπαινος, έχθρας δε ψόγος

    Ο φίλος τον φίλον εν κινδύνοις γιγνώσκει

    Λίγοι άνθρωποι το έχουν στη φύση τους αυτό: να τιμούν χωρίς φθόνο τον ευτυχισμένο φίλο τους (Αισχύλος, 525-456 π.χ., Αρχαίος τραγικός ποιητής)

    Μην αποφεύγεις ούτε τους φίλους να κατακρίνεις ούτε τους εχθρούς να επαινείς (Αναξαγόρας, π.500-427 π.χ., Προσωκρατικός φιλόσοφος)

    Είμαστε όλοι φίλοι των ευτυχούντων, ενώ των δυστυχούντων δεν είναι φίλος ούτε ο πατέρας (Αριστοτέλης)

    Αν δεν μπορείς να έχεις έναν πιστό φίλο, να είσαι ο ίδιος φίλος του εαυτού σου (Πυθαγόρας,580-490 π.χ. ,Αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος)

     ►  Παραδείγματα ισχυρής φιλίας από το παρελθόν

     Κάθε φορά που θέλουμε να μιλήσουμε για μία μεγάλη φιλία μεταξύ δύο μεγάλων ανδρών, λέμε «Δάμων και Φιντίας» κι «Αχιλλέας και Πάτροκλος». Η φιλία τους έμεινε αιώνιο παράδειγμα και μέτρο συγκρίσεως των πραγματικών συναισθημάτων απέναντί μας.

    ●  Ο Δάμων ήταν Πυθαγόρειος φιλόσοφος ο οποίος έζησε και έδρασε στις Συρακούσες της Σικελίας. Έζησε κατά τα μέσα του 4ου αιώνα π.χ., όταν τύραννος των Συρακουσών υπήρξε ο Διονύσιος ο νεότερος. Ο τελευταίος θεώρησε τον Φιντία, τον καλύτερο φίλο του Δάμωνος, ύποπτο συνομωσίας εναντίον του και τον καταδίκασε σε θάνατο. Ο Φιντίας παρεκάλεσε πριν την εκτέλεση της ποινής να επισκεφτεί την οικογένεια του για να διεκπεραιώσει τις οικογενειακές του υποχρεώσεις.

    Ο τύραννος Διονύσιος δίσταζε να του επιτρέψει να φύγει, φοβούμενος ότι εκείνος θα αποδράσει και δεν θα γυρίσει για να εκτελεστεί. Τότε επενέβει και έδωσε λύση ο Πυθαγόρειος φιλόσοφος Δάμων ο οποίος ετέθει ως εγγυητής και προθυμοποιήθηκε να πάρει την θέση του φίλου του, εντός ορισμένης προθεσμίας έως ότου να επιστρέψει εκείνος. Η λύσις αυτή έγινε αποδεκτή και έτσι ο Φιντίας έμεινε να περιμένει εκεί μέχρι να γυρίσει ο Δάμων. Επειδή όμως ο Φιντίας άργησε να επιστρέψει οδηγείτο ήδη ο Δάμων στον τόπο της εκτελέσεως. Και ενώ όλα ήταν έτοιμα για να του κόψουν το κεφάλι, έφτασε ο Φιντίας τρέχοντας λαχανιασμένος και μόλις που πρόλαβε να γλυτώσει την άδικη εκτέλεση του φίλου του. Το περίεργο όμως ήταν ότι ο Δάμων δεν δεχόταν με κανέναν τρόπο να απαλλαγεί, διότι όπως υποστήριζε, είχε παρέλθει ο καθορισμένος χρόνος της προθεσμίας, όπου ο Διονύσιος είχε δώσει στον Φιντία. Έτσι έπρεπε εκείνος να πεθάνει. Ο Φιντίας από την άλλη, δεν μπορούσε να ανεχθεί να θανατωθεί για δικές του ενέργειες και παραλείψεις ο καλός του φίλος. Εκείνη την στιγμή ο τύραννος Διονύσιος συγκινήθηκε από την πραγματική αγάπη και φιλία των δύο αντρών και αποφάσισε να χαρίσει την ζωή και στους δύο, αφού τους παρακάλεσε να προσληφθεί και ο ίδιος ως τρίτος στην φιλία τους. Ετσι σώθηκε και ο Δάμων και ο Φιντίας. Από τότε η φιλία τους έχει μείνει ένα αξεπέραστο πρότυπο αληθινών συναισθημάτων.

    ●  Ονομαστή κατά τους αρχαιοτάτους χρόνους υπήρξε κι η φιλία του Αχιλλέως με τον Πάτροκλο. Και οι δύο έλαβαν μέρος στον Τρωϊκό πόλεμο. Η ιστορία τους είναι η εξής: Όταν ο Αχιλλεύς θυμωμένος με τον αρχιστράτηγο Αγαμέμνονα εγκατέλειψε την μάχη μαζί με τον υπόλοιπο στρατό του, τους περίφημους Μυρμιδόνες, οι Αχαιοί άρχισαν να χάνουν τον πόλεμο για πρώτη φορά. Οι Αχαιοί κινδύνεψαν πραγματικά να πυρποληθεί ο στόλος τους και να μην μπορέσουν ποτέ να επιστρέψουν στην πατρίδα τους, ακόμα και να νικούσαν. Τότε ο Πάτροκλος, ο φίλος του Αχιλλέως, και ένας από τους Μυρμιδόνες, επειδή συμπόνεσε τους Αχαιούς ζήτησε από τον φίλο του να του επιτρέψει να λάβει εκείνος μέρος στον πόλεμο φορώντας βέβαια την πανοπλία και παίρνοντας τα όπλα του Αχιλλέως. Έτσι, οι Τρώες θα τον περνούσαν για εκείνον και, θα τον φοβόντουσαν και θα υποχωρούσαν. Ο Πάτροκλος λοιπόν με την συγκατάθεση του Αχιλλέως, φορώντας πάνω του την στολή του τελευταίου και έχοντας μαζί του τους Μυρμιδόνες κατάφερε να αποκρούσει τους Τρώες. Σκοτώθηκε όμως από τον αρχηγό τους, τον Έκτορα.

    Όταν έμαθε το περιστατικό ο Αχιλλεύς όχι μόνο λυπήθηκε και θρήνησε βαριά τον φίλο του αλλά εξοργίσθηκε εναντίον του Έκτορος και, παρόλο που γνώριζε ότι η δική του ύπαρξη και ζωή ήταν στενά συνδεδεμένη με την ύπαρξη του Έκτορος, προτίμησε να εκδικηθεί τον θάνατο του φίλου του σκοτώνοντας τον Έκτορα ακόμα και αν έπρεπε να πληρώσει και ο ίδιος με την ζωή του.

    Στη συγκεκριμένη περίπτωση ο Αχιλλέας, θέτει πάνω και από την ίδια του την ζωή την φιλία. Ο Αχιλλεύς κηδεύει με άκρως τιμητικό τρόπο τον φίλο του και νεκρό πια Πάτροκλο θεσπίζοντας ακόμη και αθλητικούς αγώνες προς τιμήν του. Τελικά κατευθύνεται εναντίον του Έκτορος.

       Η Φιλία στην σύγχρονη πνευματική δημιουργία

    Η φιλία γενικώς έχει εμπνεύσει πολλούς συγχρόνους αλλά και πιο παλιούς καλλιτεχνες… (ποιητές, συγραφείς, σεναριογράφους, στοιχουργούς, κ.τ.λ)

    ►  Φιλία στη λογοτεχνία

    "Ο Μικρός Πρίγκιπας"  είναι ένα από τα πιο ενδιαφέροντα και πιο γνωστά βιβλία που σχετίζονται με την φιλια. Είναι βιβλίο του Γάλλου συγγραφέα Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερύ. Αν και θεωρείται παιδικό βιβλίο, απευθύνεται σε όλους. Το θέμα του βιβλίου είναι το εξής: ο αφηγητής πέφτει με το αεροπλάνο του -που έχει πάθει βλάβη- στην έρημο. Εκεί συναντά ένα ασυνήθιστο παιδί (το Μικρό Πρίγκιπα), γνωρίζονται και γίνονται φίλοι. Ο αφηγητής μαθαίνει πολλά από τον καινούργιο του φίλο. Ο καινούργιος του φίλος σιγά-σιγά τού διηγείται την επίσκεψή του σε άλλους πλανήτες, όπου υπάρχουν άνθρωποι ματαιόδοξοι αλλά και κάποιοι (ελάχιστοι) περισσότερο "ανθρώπινοι". Δεν ξεχνάει ποτέ και με τίποτα τις ερωτήσεις που έχει υποβάλει, ενώ ο ίδιος, αντίθετα, δεν συνηθίζει ν' απαντάει στις ερωτήσεις των άλλων. Μολονότι υποτίθεται ότι είναι παιδικό βιβλίο, ο Μικρός Πρίγκιπας κάνει μερικές βαθυστόχαστες και ιδεαλιστικές παρατηρήσεις σχετικά με τη ζωή και την ανθρώπινη φύση. Η ουσία του βιβλίου περιέχεται στις ατάκες που βγαίνουν από το στόμα της αλεπούς προς τον μικρό Πρίγκιπα: "On ne voit bien qu'avec le cœur. L'essentiel est invisible pour les yeux." (Δεν βλέπεις καθαρά παρά μόνον με την καρδιά. Το ουσιώδες είναι αόρατο για τα μάτια). Η αλεπού στέλνει και άλλα μηνύματα-κλειδιά, όπως: "Είσαι υπεύθυνος για πάντα, γι' αυτό που έχεις εξημερώσει" και "Ο χρόνος που πέρασες με το τριαντάφυλλό σου είναι αυτό που κάνει ξεχωριστό για σένα".

    ►Μικροί στίχοι για την φιλία

    Αληθινός φίλος είναι μια ψυχή σε δυο σώματα (Αριστοτέλης)

    Εκτιμώ το φίλο που βρίσκει ώρα για µένα στο καρνέ του, αλλά αγαπώ το φίλο που για µένα δεν συμβουλεύεται το καρνέ του (Robert Brault)

    Ένα απλό τριαντάφυλλο μπορεί να είναι ο κήπος µου, ένας φίλος, ο κόσμος µου (Leo Buscaglia)

    Η φιλία είναι αγάπη χωρίς φτερά (Lord Byron)

    Αντί να αγαπάς τους εχθρούς σου, μεταχειρίσου τους φίλους σου καλύτερα (Edgar Watson Howe)

    Η αγάπη απαιτεί λιγότερα από την φιλία (George Jean Nathan)

    Κράτα έναν αληθινό φίλο µε τα δυο σου χέρια (Νιγηριανή παροιμία )

    Ο εχθρός που ανακαλύπτει τα λάθη σου, είναι πιο ωφέλιμος, παρά ο φίλος που τα κρύβει (Λ. Ντα-Βίντσι)

    Ανάμεσα στους φίλους κυβερνά μόνο η υπόσχεση ότι θα βρίσκονται κοντά ο ένας στον άλλο όταν χρειαστεί (Γιούργκεν Μόλτμαν)

    Τα μικρά δώρα συντηρούν τη φιλία (Γαλλική παροιμία)

    Οι φίλοι που διαφωνούν, ακονίζουν ο ένας το μυαλό του άλλου (Γ. Ριντλς)

    Η φιλία μοιάζει με τα παλιά βιβλία, που ο χρόνος έρχεται και τους προσδίδει πολύ μεγαλύτερη αξία (Β. Ουγκώ)

    Ο εγωισμός είναι το δηλητήριο της φιλίας (Ο. Μπαλζάκ)

    Φίλος είναι ένας άνθρωπος με τον οποίο τολμάς να είσαι ο εαυτός σου (Π. Μπράουν)

    Μερικές φορές το πολυτιμότερο πράγμα που μπορεί να κάνει ένας φίλος, είναι να σ΄ ακούσει πρόθυμα (Σ. Ζένκελ)

    Η φιλία βελτιώνει την ευτυχία και μετριάζει τη δυστυχία, διπλασιάζει τη χαρά μας και κόβει στα δύο τον πόνο μας (Τζ. Αντισον)

    H φιλία είναι ο έρωτας χωρίς τα φτερά του (Τζωρτζ Μπάϊρον)

    Οι φίλοι δε ζουν απλώς σε αρμονία, όπως λένε μερικοί, αλλά σε μελωδία (Χ. Θόροου)

       Η φιλία στην καθημερινή ζωή

    ► Στοιχειά των φιλικών σχέσεων μεταξύ παιδιών

      ●  Έχει διαπιστωθεί ότι η φιλία των μικρών παιδιών με τους συνομηλίκους τους, έχει μεγάλη σημασία για τη συναισθηματική ανάπτυξη τους. Παιδιά που έχουν τουλάχιστον ένα/μία φίλο/η εμφανίζουν λιγότερα προβλήματα ψυχοπαθολογίας και παρουσιάζουν καλύτερη ψυχοκοινωνική και σχολική προσαρμογή.

      ●  Τις δύο τελευταίες δεκαετίες έχει γίνει σημαντική πρόοδος στη μελέτη των κοινωνικών σχέσεων των παιδιών με τους συνομηλίκους τους και της σημασίας που έχουν οι σχέσεις αυτές για τη μελλοντική εξέλιξη των παιδιών. Η πορεία των κοινωνικών σχέσεων με

τους συνομηλίκους θεωρείται ότι συνδέεται με την ψυχοκοινωνική προσαρμογή των παιδιών, την ανάπτυξή τους, αλλά και με την εμφάνιση διαφόρων μορφών ψυχοπαθολογίας. Πιο συγκεκριμένα, τα παιδιά που είναι απομονωμένα («δεν κάνουν παρέα» με άλλα παιδιά της ηλικία τους) μειονεκτούν σε σχέση με τους συνομηλίκους

τους, λόγω της έλλειψης κοινωνικής εμπειρίας. Επιπλέον, τα παιδιά που χαρακτηρίζονται από τους συνομηλίκους τους ως ευαίσθητα ή απομονωμένα είναι λιγότερο πιθανό να είναι αποδεκτά από τους συνομηλίκους τους κατά την εφηβεία ή να έχουν αργότερα μία ενεργή κοινωνική ζωή. Από την άλλη, τα παιδιά που θεωρούνται από τους συνομηλίκους τους επιθετικά ή διαταρακτικά είναι περισσότερο πιθανό να εκδηλώσουν συμπτωματολογία «εξωτερίκευσης», που περιλαμβάνει πρώιμη εγκατάλειψη του σχολείου, εμπλοκή με το νόμο και προβλήματα ψυχικής υγείας.

      ●  Αντίθετα, οι καλές σχέσεις με τους συνομηλίκους θεωρούνται προγνωστικό στοιχείο για τη θετική εξέλιξη του παιδιού. Τα παιδιά που είναι αποδεκτά από τους συνομηλίκους τους παρουσιάζουν λιγότερα προβλήματα «εξωτερίκευσης» ή «εσωτερίκευσης» (όπως χαμηλή αυτοεκτίμηση και καταθλιπτικό συναίσθημα) και έχουν καλύτερες βαθμολογίες στις κλίμακες ικανοτήτων και προσαρμογής.

      ●  Η φιλία μεταξύ δύο παιδιών ορίζεται σε δυαδικό πλαίσιο και αναφέρεται σε μία σχέση που υπάρχει εθελοντικά (δεν την επιβάλλει, ας πούμε, η δασκάλα ή ο γονιός), ρυθμίζεται και διατηρείται και από τους δύο συμμετέχοντες. Η φιλία προϋποθέτει την παρουσία ενός αμοιβαίου συναισθηματικού δεσμού ανάμεσα σε ένα παιδί και ένα συνομήλικό του. Ερευνητικά, η παρουσία αυτού του δεσμού πιστοποιείται όταν δύο παιδιά: 1) αναφέρουν ο ένας τον άλλο ως «φίλο τους», 2) αλληλεπιδρούν συχνά και αναζητούν ο ένας την παρέα του άλλου και 3) προσαρμόζουν τη συμπεριφορά τους στις ανάγκες του συντρόφου τους.

    ►  Κυρία ευρήματα έρευνας για την εφηβική φιλία.

      ●  Στενοί φίλοι

    Η πλειονότητα των εφήβων έχουν τουλάχιστον 3 στενούς φίλους και συζητούν μαζί τους θέματα που τους απασχολούν. Με την ηλικία, οι έφηβοι αναπτύσσουν συχνότερα στενές φιλίες με άτομα του άλλου φύλου και συζητούν μαζί τους σημαντικά, προσωπικά θέματα.

      ●  Επικοινωνία μέσω τηλεφώνου ή υπηρεσιών του ίντερνετ

    Σχεδόν επτά στα δέκα 15χρονα κορίτσια επικοινωνούν κάθε μέρα με φίλες ή φίλους μέσω τηλεφώνου ή υπηρεσιών του ίντερνετ, ενώ αντίστοιχα μόλις 2 στα 5 αγόρια.

    Από το 2002 έως το 2010 έχει αυξηθεί σημαντικά ο αριθμός των εφήβων που χρησιμοποιούν κάθε μέρα το τηλέφωνο ή το ίντερνετ για να επικοινωνούν με τους φίλους τους.

      ●  Συχνότητα συναναστροφής αμέσως μετά το σχολείο και βραδινές έξοδοι

    Ένα στα τρία 15χρονα αγόρια και 1 στα 5 κορίτσια ίδιας ηλικίας

συναντούν την παρέα τους κάθε μέρα μετά το σχολείο.

    Ένα στα 5 αγόρια βγαίνει με την παρέα του τουλάχιστον 4 βράδια

την εβδομάδα, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για τα κορίτσια είναι

σημαντικά χαμηλότερο.

      ●  Δραστηριότητες με φίλους

     Στις συναντήσεις με τους φίλους τους, οι 15χρονοι έφηβοι κυρίως συζητούν, βγαίνουν έξω για διασκέδαση, ακούν μουσική ή χορεύουν (κυρίως τα κορίτσια), ή αθλούνται (κυρίως τα αγόρια). Περισσότεροι έφηβοι που έχουν τουλάχιστον 3 στενούς φίλους δεν εμφανίζουν συμπτώματα διαταραχής συναισθήματος ή διαταραχής στις σχέσεις με τους συνομηλίκους τους, συγκριτικά με εκείνους που έχουν λιγότερους στενούς φίλους.

    ►  Φίλοι άλλης εθνικότητας

    Ένα από τα πιο σημαντικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η «φιλία» σαν έννοια είναι ο ρατσισμός. Ρατσισμός είναι να θεωρούμε μια άλλη  ομάδα ανθρώπων κατώτερη η ακόμα κι άξια περιφρόνησης λόγω της φυλετικής ή εθνικής τους καταγωγής. Αιτία του ρατσισμού είναι συνήθως ένα μίγμα υπεροψίας και φόβου.

    Αυτό που δεν πρέπει να ξεχνούμε είναι ότι ο κάθε άνθρωπος, ανεξάρτητα από την παιδεία που έλαβε και από τον πολιτισμό στον οποίο ανατράφηκε, έχει μέσα του την ίδια φλόγα της ανθρώπινης φύσης που έχουμε κι εμείς: Έχει δηλαδή την ικανότητα να αγαπά, να δημιουργεί, να ζει σε κοινωνία, να σκέπτεται, να χαίρεται, να θαυμάζει. Ίσως σε κάποια εξωτερικά ιδιώματα ή σε κάποιες συνήθειες να διαφέρει από εμάς, αλλά αυτό θα έπρεπε να ξυπνούσε το ενδιαφέρον μας μάλλον - πώς να γνωριστούμε καλύτερα - παρά το φόβο, την κατάκριση, την περιφρόνηση.